KRALENDIJK – De gezondheid van de bewoners van Bonaire is in gevaar door onvoldoende afvalbeheer en de gebrekkige reactie van de autoriteiten. In de afgelopen weken is er intensief gediscussieerd over deze cruciale onderwerpen. In verschillende bijeenkomsten heeft de bewonersorganisatie Asosiashon Pro Lagun haar bezorgdheid geuit over de ernstige gezondheidsrisico’s en de inadequate reacties van afvalbedrijf Selibon. Deze organisatie roept op tot dringende verbeteringen voor de gezondheid van Bonaire als het afvalbeheer op het eiland.

De gezondheid van bewoners op Bonaire staat onder druk. Zo liet Asosiashon Pro Lagun in een ingekomen stuk weten. Op vrijdag 25 oktober presenteerde de organisatie haar plannen aan bewoners, overheid en de media. Onder de belangstellenden waren ook aanwezig gedeputeerden Clark Abraham en Anjelica Cicilia. Ook een woordvoerder van Selibon was op vrijdag aanwezig.

Tragische gevallen

Farid Ayubi, een betrokken inwoner die dicht bij de vuilnisbelt woont, is één van de kartrekkers van Asosiashon Pro Lagun. “Ik ben één van de leeuwen, die al jaren vecht tegen dit monster,” liet de duidelijk geëmotioneerde Ayubi over afvalbedrijf Selibon weten. “In 1991 ben ik in de omgeving van de toen nog prachtige Lagun gaan wonen. Er waren prachtige foto’s en wij hadden zicht op zee. In 1995 kwam Selibon haar vuil hier storten. Sindsdien hebben vele bewoners hier gezondheidsproblemen en zijn er zelfs tragische gevallen van bijvoorbeeld de dood van een baby en door een opgekomen bacterie de amputatie van de benen van een tienermeisje. Ook ikzelf heb medische klachten die te wijten zijn aan de stoffen die ik hier heb ingeademd. Sinds de komst van Selibon hebben wij veel gesprekken gevoerd met de autoriteiten en het afvalverwerkingsbedrijf. Ondanks vele beloftes die wij als bewoners hebben gekregen, is er weinig tot niets gebeurd.”

Luchtkwaliteit is slecht

Woordvoerder Jan Verbeek van de Asosiashon Pro Lagun voegde er aan toe dat een specifiek punt van zorg is de slechte luchtkwaliteit rondom de stortplaats. “Wij wonen op slechts drie kilometer van de stortplaats en vele gezinnen, waaronder die van mij, zijn jarenlang blootgesteld aan schadelijke uitstoot. Dit kan zo niet doorgaan,” zegt hij. “De grote brand op 10 mei 2024 heeft de situatie alleen maar verergerd. Hoeveel gif moeten de bewoners op Bonaire nog inademen?”

Hoge concentraties kobalt, zink en koper in ecosysteem van Bonaire

Om de zaak duidelijker te maken, was milieudeskundige Yoani Kuiper aan tafel. “Wat hier in onze achtertuin gebeurt, is een milieucatastrofe zonder twijfel,” liet hij meteen duidelijk weten. Volgens Kuiper zijn er hoge concentraties zware metalen zoals kobalt, zink en koper gevonden in het ecosysteem van de nabijgelegen lagun. “Dit prachtige natuurgebied, met zijn mangroven en zeeschildpadden, wordt ernstig bedreigd,” zegt Kuiper. “En niet alleen dat. Door de uitstoot van de gassen heeft de directe omgeving van de vuilnisbelt een vergrote kans om kanker te verkrijgen.”

Een inspectierapport van de Nederlandse Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) bevestigt de bevindingen van Kuiper. “Iedereen zou dit rapport moeten lezen, het is zorgwekkend,” dringt Kuiper aan. De afvalverbrander van Selibon, die inmiddels is stilgelegd, zou volgens de organisatie jarenlang schadelijke stoffen hebben uitgestoten. Kuiper benadrukt de noodzaak van een diepgaand gezondheidsonderzoek voor de bewoners: “De mensen op Bonaire hebben het recht om te weten aan welke gevaren ze zijn blootgesteld.”

Woning hermetisch afgesloten
Tijdens een bezoek van verschillende media aan de lagun, de stortplaats en de slachtoffers was de ernst van de situatie duidelijk zichtbaar. In de omgeving van de stortplaats was afval in de verre omtrek in de natuur te vinden. Bewoner Farid Ayubi liet zijn woning zien, die hermetisch was afgesloten. Zijn ramen waren dichtgeplakt met tape, karton of plexiglas. Via de airconditioning probeerde hij ‘frisse’ lucht te krijgen. Bij het bezoek aan zijn terras kwam de geur van de afvalberg je meteen tegemoet. Hij toonde ook één van zijn honden, die duidelijk last had van neurologische problemen. Op de afvalberg was te zien dat er weinig beleid was. Verschillende bezoekers dumpten hun afval op willekeurige plekken, wat leidde tot een vliegenplaag. Van afvalscheiding was bij de stortplaats geen sprake.

Stortplaats bij Lagun was voorbeeld

Voor Verbeek is de maat vol. Hij ziet beloftes die er vanuit de overheid en Selibon zijn gekomen als verloren tijd. Verbeek verwijst naar eerdere rapporten, waaronder het afval- en uitvoeringsplan van 2013. “In één van de rapporten werden al de risico’s van slecht afvalbeheer onderkend, maar er is sindsdien weinig veranderd. Het ministerie van Infrastructuur en Milieu heeft toen zijn steun aangeboden, maar zonder concrete actie blijven we achter met onze zorgen. Daarnaast werd het stortmanagementplan voor de stortplaats Lagun ooit gepresenteerd als een voorbeeld voor andere Antilliaanse eilanden,” aldus Verbeek. “Helaas moeten we concluderen dat de beloften van 2013 van Selibon en de overheid nooit zijn waargemaakt. Dit is nog steeds het geval. De situatie is onacceptabel en de volksgezondheid staat op het spel.”

Asosiashon is sceptisch over daadkracht overheid

In het ingekomen stuk van de Asosiashon zijn verschillende termijnen opgenomen. Zo eist de organisatie dat er binnen 30 dagen moet worden gehandeld door het OLB en Selibon. Veertien dagen zijn hier al van verstreken. Gedeputeerde Nina den Heyer liet naar aanleiding van deze brief weten dat deze termijn voor de overheid lastig te halen is.

De afgelopen jaren zijn er verschillende termijnafspraken gemaakt met de overheid en Selibon, maar volgens Verbeek zijn deze vaak niet nagekomen. De 30 dagen tijd om te handelen voor de overheid lijkt daarbij scherp te zijn gesteld. “De communicatie met het huidige bestuurscollege is lastig. Ondanks pogingen om contact te leggen, krijgen wij weinig tot geen respons. Daarom zijn wel nu gekomen met termijnafspraken. We hebben voor 30 dagen gekozen, omdat er snel gehandeld moet worden. Als we ze van tevoren bijvoorbeeld 90 dagen bedenktijd hadden geven, vragen ze om 180. Zo werkt het gewoon,” legde hij uit. Ondanks de beloften van de autoriteiten om actie te ondernemen, blijft Verbeek sceptisch. “Ze waren hier 11 jaar geleden ook al mee bezig. Op dit moment willen we nog de dialoog aangaan. De tijd om dingen juridisch af te dwingen kan zeker nog komen,” benadrukte hij.

Verbeek pleit voor drie duidelijke eisen die binnen een maand gerealiseerd moeten worden. Ten eerste, “een volledig milieu- en gezondheidsonderzoek door het RIVM, waarbij de gezondheid van de bevolking op het eiland wordt geanalyseerd.” Ten tweede, “Selibon, Het Openbaar Lichaam Bonaire en het ministerie moeten een plan presenteren om de branden te doven en verdere crises te voorkomen.” Ten derde, “de huisvesting van bewoners nabij de stortplaats moet dringend worden aangepakt.”

De frustratie van Verbeek is duidelijk: “We kunnen de geschiedenis niet veranderen, maar we kunnen wel de toekomst van de mensen die hieronder lijden verbeteren. Het is onacceptabel dat de bewoners van Bonaire nog steeds blootgesteld worden aan gevaarlijke stoffen zonder dat er actie ondernomen wordt.”