Ingezonden: Transparantie en democratische processen

Door dr. W.A. Cecilia | Voormalig Griffier Eilandsraad Bonaire

Met enige verbazing heb ik kennis genomen van discussies die opgelaaid zijn aan de hand van het gegeven of de eilandsraad van het openbaar lichaam Bonaire, al dan niet met gesloten deuren met derden dient te vergaderen en of dit niet een aanslag is op de lokale democratie. Ik meen te bespeuren dat sommige argumenten inbreuk maken tegen de context van gesloten deuren, transparantie en deliberatie.

Transparantie is een fundamenteel instrument voor het bestrijden en afschaffen van corruptie. Transparant bestuur is belangrijk voor de lokale overheid en de gemeenschap die ze dient, omdat corruptie een bedreiging vormt voor goed bestuur, leidt tot een verkeerde allocatie van middelen, de ontwikkeling van de publieke en private sector schaadt en het overheidsbeleid verstoort. Het bestrijden van corruptie is alleen mogelijk als de overheid, burgers en de particuliere sector samenwerken om transparantie te waarborgen.

Met de opkomst van het Internet is de term ‘openbaarheid’ vervangen door term ‘transparantie’. Transparantie is sterk verwant aan openbaarheid, maar waar openbaarheid vooral wordt gebruikt in het juridische discours heeft transparantie eerder een organisatiekundige en bestuurlijke betekenis. Transparantie wordt in toenemende mate beschouwd als een beleidsinstrument dat gericht wordt ingezet om beleidsdoelen te realiseren. Een dergelijke invulling sluit veelal aan op het beschouwen van publieke relaties in markttermen waarbij transparantie ervoor zorgt dat de markt beter functioneert want er is meer volledige informatie beschikbaar.

Ook wordt transparantie gezien als een manier om de legitimiteit van een organisatie of van de gehele publieke sector te versterken. Het basale idee is dat een organisatie laat zien niets te verbergen hebben en daarmee haar legitimiteit versterkt. Dit bouwt voor op een ouder idee dat openbaarheid van vergadering, besluiten en documenten bijdraagt aan de legitimiteit van het openbaar bestuur. Duidelijke voorbeelden van deze gedachte zijn de openbaarheid van vergaderingen van de volksvertegenwoordiging en de publicatie van besluiten in de Staatscourant en afkondigingsbladen. 

In het strafprocesrecht kennen we het zwijgrecht en het verschoningsrecht. In het economisch verkeer vinden we het vanzelfsprekend dat er bedrijfsgeheimen bestaan en dat concurrentiegevoelige informatie niet openbaar gemaakt wordt. De financiële wereld wordt van oudsher gekenmerkt door nogal wat voorbeelden van non-transparantie. Verschillende professies hebben in hun eigen beroepscodes hun beroepsgeheim vastgelegd. Advocaten, notarissen, artsen, organisatieadviseurs, geestelijken en hulpverleners kunnen zich daarop van oudsher beroepen wanneer een andere instantie informatie over een cliënt of een zaak vraagt. Verschoningsrecht is een belangrijk principe in beroepsgroepen als journalistiek en advocatuur.

In de praktijk van het openbaar bestuur van Bonaire zijn er ook de erkende vormen van non-transparantie. De wekelijkse vergaderingen van het bestuurscollege worden achter gesloten deuren gehouden. Een raadslid dat wordt beschuldigd van het schenden van de gedragscode heeft recht op een zorgvuldig onderzoek gericht op waarheidsvinding en het onderzoeksrapport ter zake kan niet zomaar openbaar gemaakt worden. De gezaghebbers overleggen met de leidinggevende van de politie en het openbare ministerie. De gezaghebbers van de BES-eilanden overleggen periodiek met elkaar. Als nodig overlegt de Rijksvertegenwoordiger met de eilandsraad en het college.  In het diplomatieke verkeer is vertrouwelijkheid van oudsher ook een belangrijk kenmerk. 

Mijnerzijds is in de discussies over het hoofd gezien dat Eerste- en Tweede Kamerleden als diplomaten moeten worden beschouwd als zij deze kant opkomen en dat raadsleden tussen verschillende politieke fora moeten kunnen opereren waarbij dan logischerwijs gesproken wordt van diplomatiek verkeer en contact waarbij vertrouwelijkheid een groot goed is. Raadsleden dienen niet slechts de wensen van hun achterban. In deze complexe situatie aangaande de status van een bijzondere gemeente van Nederland, wordt verwacht dat zij regelmatig vooruit lopen en met terugwerkende kracht hun optreden rechtvaardigen in het licht van de dynamiek van de politieke arena.

De discussies hebben ook een andere zwakke punt blootgelegd. In deze dat de beargumenteerde transparantie niet afgewogen wordt tegen een andere belangrijke democratisch deugd namelijk de democratisch beraadslagingen. Beraadslaging is een aspect van de democratische politiek waarin vertegenwoordigers vrijelijk de redenen voor en tegen een zaak onderzoeken, en niet bang zijn om wederzijds aanvaardbare redenen te rechtvaardigen ten aanzien van de beslissingen die zij nemen. De beraadslaging wordt geassocieerd met debatten en processen van hoge kwaliteit, waar deelnemers ‘open-minded’ en bereidwillig moeten zijn om hun voorkeuren tijdens het debat te wijzigen. 

De keuze tussen open of besloten vergaderingen in politiek processen is daarom een afweging tussen twee fundamentele democratische overwegingen: enerzijds de democratische controle, die draait om het vermogen van burgers om hun vertegenwoordigers verantwoordelijk te houden voor de beslissingen die zij nemen – en aan de andere kant de democratische effectiviteit, die draait rondom de behoefte aan effectieve beraadslagingen en toerusting ter verdere en continue ontwikkeling van hun capaciteit om namens de Bonairiaanse bevolking de best mogelijke beslissingen voor de gemeenschap te nemen. Er wordt echter bewust of onbewust afgeweken van deze politieke processen met als gevolg geïrriteerde en boze volksvertegenwoordigers en een in verwarring en in het duister tastende burger aangaande eenvoudige legitieme lokale democratische processen.