Ik gebruik nooit geen dubbele ontkenningen Piet Paardekooper, Emeritus hoogleraar Nederlandse taalkunde Leiden 

Hé zus,

Hoor jij ook wel eens een zin die lang blijft hangen en dat je lang moet nadenken waarom die zin niet uit je geheugen wil? Van de week hoorde ik een hele gekke openingszin van een bekende die ik voor de supermarkt tegenkwam. ‘Ik ben gelukkig negatief’, zei hij en ik wist meteen wat hij bedoelde. Pas in de auto terug naar huis wist ik waarom ik het een vreemde zin vond. Het was het positieve resultaat dat negatief wordt genoemd. Dat maakt het verwarrend. En ook nog het woord gelukkig dat een positieve toon heeft. Snap je het nog? Ik begrijp het wel, maar snappen doe ik het eigenlijk niet.  Ook zo’n warrige zin, maar door de woordspeling wel weer grappig. 

Ik ben altijd alert als ik in een zin voorkomen, ontkennen of onmogelijk gebruik. Die hebben al niet in zich. ‘Ik ontken dat ik dat niet gedaan heb’ of ‘Ik voorkom problemen door niet te reageren’ of ‘Ik vind het niet onmogelijk’ zijn voor mij even-goed-nadenken zinnen en sla ik ogenblikkelijk aan het rekenen. Twee keer iets dat op niet lijkt is een plus, denk ik dan en dan krijgen dit soort zinnen een hele andere betekenis. Ze bezorgen me een knetterde kortsluiting in mijn hersenen. Als ik dan eindelijk op een rijtje heb wat er wordt bedoeld, kan het soms nog ingewikkelder worden in een andere taal. Neem nou Spaans. In die taal is het doodnormaal om twee keer een ontkenning in een zin te gebruiken om meer nadruk te leggen op niet. No es nada dificil betekent het is helemaal niet moeilijk. Twee keer een ontkenning. Volg je het nog?

Ik ben nu overgestapt naar de strategie om zo min mogelijk niet in gesprekken te gebruiken om mijn eigen verwarring te onderdrukken. Ik word er ook nog eens een stuk positiever van. Wat ik me afvraag. Kan je een dubbele ontkenning in gebarentaal gebruiken en is het dan positief of is het dan negatief?

Hey zus, 

Dat heb ik nou ook! Ik hoorde van mijn taaljuf dat het ook in Papiaments prima is om een dubbele ontkenning in de zin te hebben. Waar wij dat in het Nederlands  absoluut niet mogen, grammaticaal gezien dan. Dus deze zin: Aki no tin ganga nò (er is geen aanbieding hier) of un sonrisa no ta kosta nada (een glimlach kost niets) kom ik wel tegen. Daar kan ik nog wel mee uit de weg in de vertaling met gebarentaal. Dan negeer ik gewoon een ontkenning. Omdat het daadwerkelijk dubbel is. So far so good. Maar als ik in gebarentaal de deze zin moet tolken: Zij is niet onaantrekkelijk, ga ik toch een beetje scheel kijken.  Dan ben je me echt kwijt, want er staan te veel negatieve dingen in deze zin. Daar moet ik dan omheen denken en goed nadenken wat de spreker eigenlijk bedoelt. Dat is niet dat de dame in kwestie lelijk is. Juist dat ze mooi is. Of in ieder geval het tegenovergestelde van onaantrekkelijk. Nou kan een dubbele ontkenning in gebarentaal sowieso niet. Dat komt vooral omdat een ontkennende zin niet met een gebaar gaat, maar dan moet je gewoon tijdens de hele zin die je gebaart met je hoofd schudden. Dus niet alleen maar bij het woordje wat ontkennend is, maar echt de hele zin lang. Ik heb hier hilarische taferelen bij meegemaakt, toen ik in de eerste klas van mij tolkenopleiding zat. We moesten dit lange schudden echt zo snel mogelijk ons eigen maken in de gebarentaal, want je bent het niet gewend om zo overdreven te schudden met je hoofd. Dus om duidelijk te krijgen dat iets niet waar was, bleef je schudden totdat je er misselijk van werd. We mochten niet praten in de klas, alleen gebaren dus als je het vergat zat gelijk de hele klas te schudden naar je. Dat was niet echt motiverend kan ik je zeggen! 

Andersom bij ja was hetzelfde aan de hand. Een bevestigende zin moet je niet met een gebaar maken, maar knikken met je hoofd. En weer de hele zin lang. Dus je raakte dan ook weer van je padje af als de hele klas aan het knikken was. Dat leek dan op een bemoedigend meeleven en ik dacht dan, nou ik ga lekker, ik doe het prima … terwijl ze allemaal heel hard probeerde te laten zien dat ik moest blijven knikken!

Kan je je voorstellen dat een dubbele ontkenning in een zin niet te doen is in de vertaling? Gaat niet. Dus wij tolken leren dan om de betekenis van de zin razendsnel eruit te halen. Meestal gebruik je dan de tegenstelling. Het licht is niet aan wordt het licht is uit. 

Maar als ik de zin even terugpak van zij is niet onaantrekkelijk zit er toch wel een nuanceverschil in. Ik zou dat niet snel tolken naar: zij is mooi. Want de spreker bedoelt het misschien wel met een knipoog of een beetje schoorvoetend, maar zeker niet een volmondig mooi. Het lijkt soms echt op een cryptogram in mijn hoofd!

Maar ik klaag niet hoor, het is het toch heerlijk om te puzzelen met al die talen, hè! 

Over het woordje hoor gesproken, is daar een equivalent in de andere talen voor dat jij weet?