Behalve foto’s heb ik geen herinnering aan mijn biologische moeder, ze stierf toen ik twee jaar oud was. Mijn vader bleef als eenendertigjarige weduwnaar achter met de zorg voor een peuter en een baby van acht maanden. Mijn moeder overleed aan borstkanker. De ziekte werd in een laat stadium ontdekt, ondanks operaties en bestralingen maakte ze geen schijn van kans.

Al vrij jong realiseerde ik me dat ik als dochter van een moeder die jong borstkanker kreeg, statistisch gezien een grotere kans had die ‘gevreesde ziekte’ ook te krijgen.  Omdat vroegtijdige opsporing zo belangrijk is voor overlevingskansen, kwam ik rond mijn dertigste jaar terecht in een programma in het Daniel den Hoed ziekenhuis in Rotterdam met klinische onderzoeken en iedere twee jaar een mammografie. Ondanks de ‘familiaire belasting’ is er gelukkig nooit iets kwaadaardigs ontdekt.

Al die jaren heb ik geen afspraak in het ziekenhuis overgeslagen. Toen ik 2005 naar Bonaire verhuisde, drukte de behandelend arts me bij het afscheid op het hart iedere twee jaar een mammografie te laten maken. Toen ik me verdiepte in de gezondheidszorg op de eilanden kwam ik er al snel achter dat preventieve bevolkingsonderzoeken zoals in Nederland niet bestaan. Het kwam op mijn eigen initiatief aan. De eerste keer deed ik dat keurig na twee jaar, daarna kwam de klad er in. Terwijl ik altijd zo gedisciplineerd was geweest, heeft er zelfs eens vijf jaar tussen twee onderzoeken gezeten. Waarom die laksheid? De tijd ging zo snel, ik was bezig met een boek of vergat het bij een bezoek aan de huisarts aan de orde te stellen.  Kortom, er was altijd wel een reden.  Na die time lapse heb ik mezelf tot de orde geroepen en schrijf nu in de agenda wanneer het tijd is om een verwijzing bij de huisarts te vragen.

Wat ik hiervan heb geleerd, is hoe belangrijk bevolkingsonderzoeken zijn. Je wordt door de organisatie die is belast met de screening opgeroepen; een laagdrempelige manier om borstkanker, de belangrijkste doodsoorzaak onder vrouwen, vroegtijdig op te sporen. Deelname is vrijwillig.

In 2010 opende op Curaçao het screeningscentrum Fundashon Prevenshon de deuren. Een van de belangrijkste initiatiefnemers was de top-oncoloog Bob Pinedo die zich na zijn pensioen als hoogleraar aan de Vrije Universiteit in Amsterdam wilde inzetten voor de gezondheidszorg op zijn geboorte-eiland. Pinedo destijds: ‘Curaçao is een vergeten stukje koninkrijk als het om preventie gaat. Van de vrouwen die in de risicogroep vallen voor borst- en baarmoederhalskanker, vraagt nu slechts acht procent een mammografie of een uitstrijkje aan via de huisarts. Meestal zijn dat Nederlanders die op Curaçao wonen en vanuit Nederland het bevolkingsonderzoek al kennen. De rest van de bevolking wordt gewoon overgeslagen’.

Pinedo vertelde ook dat vrouwen op Curaçao al vanaf vijfenveertig jaar een oproep voor een mammografie krijgen, vijf jaar eerder dan in Nederland. ‘Harde cijfers hebben we niet, maar de indruk van oncologen is dat er hier meer jonge vrouwen met borstkanker zijn dan gemiddeld. Daarom hebben we de leeftijdsgrens verlaagd’.

Er is geen enkele reden om aan te nemen dat de situatie die Pinedo voor Curaçao schetste op zustereiland Bonaire veel anders is. In 2010 werd Bonaire een deel van Nederland en gezien de ambities van het ministerie van Volksgezondheid om te streven naar  een Europees niveau van gezondheidszorg, ging ik er van uit dat ook hier het fenomeen bevolkingsonderzoek zou worden geïntroduceerd. Niet  meteen, er moest eerst een heel nieuw systeem van gezondheidszorg worden opgebouwd, maar wel op enig moment. Maar in 2016 werd duidelijk dat minister Schippers van Volksgezondheid daar weinig voor voelde. Zo is kennelijk een probleem dat er in Europees Nederland een wettelijk kader voor bevolkingsonderzoek is en hier niet. En omdat er nauwelijks betrouwbare cijfers over gezondheid beschikbaar zijn, moest er eerst een Health Study onder de bevolking worden uitgevoerd. Die heeft inmiddels plaatsgevonden en sinds enkele weken komen daar de eerste resultaten van naar buiten. 

Interessant in de brief uit 2016 van Schippers aan de Tweede Kamer zijn de cijfers van het aantal personen dat  op Bonaire in aanmerking zou komen voor een uitnodiging:  voor borstkanker 2719 vrouwen in de leeftijd van 50 tot 70 jaar (om de twee jaar), voor baarmoederhalskanker 4318 vrouwen tussen 30 en 60 jaar (om de vijf jaar) en voor darmkanker 4000 mannen/vrouwen tussen 55 en 75 jaar (om de twee jaar).

Met zulke beperkte aantallen kan het gewoonweg niet ingewikkeld zijn om hier preventieve bevolkingsonderzoeken -al dan niet gefaseerd- in te voeren. Tenzij de politieke wil ontbreekt, dan wordt alles moeilijk en stroperig en zijn overal beren op de weg. Uit een recente brief van staatssecretaris Blokhuis van Volksgezondheid blijkt uit alles dat hij niet van plan is de inwoners van Caribisch Nederland hetzelfde preventieve bevolkingsonderzoek aan te bieden als in Europees Nederland. Ja, er is ‘een behoefte’ is om het bevolkingsonderzoek ‘te verbeteren’, maar nee dat is geen aanleiding om concrete stappen te zetten. Om vervolgens een onderzoek door het Centrum voor Bevolkingsonderzoek van het RIVM aan te kondigen.

Eerst de Health Study en nu weer een onderzoek door het RIVM. Ik heb nog liever dat Blokhuis gewoon eerlijk zegt dat hij bevolkingsonderzoeken hier niet nodig vindt dan dit opzichtige gedraai en getraineer.  Ach, laten we nog een onderzoek doen, het kost wat maar dan zijn wel weer een paar maanden verder. Een bekend patroon.

Het is moeilijk te begrijpen hoe hetzelfde ministerie dat met grote voortvarendheid en met succes sinds 2010 de verbetering van de gezondheidszorg op Bonaire heeft aangepakt, als het om preventieve  bevolkingsonderzoeken gaat zoveel belemmeringen opwerpt. Blokhuis stelt het belangrijk te vinden om ‘aan te sluiten bij de specifieke regionale omstandigheden’ en dat het uitgangspunt is dat ‘we maximaal gebruik maken van wat lokaal of in de regio kan’. Ambtelijk jargon. Misschien moet Blokhuis in plaats van weer een studie laten doen maar eens advies inwinnen bij Dr. Pinedo; als grondlegger van het bevolkingsonderzoek op Curaçao zal hij ongetwijfeld alles kunnen vertellen over regionale omstandigheden en aandachtspunten bij het opzetten van een bevolkingsonderzoek in Caribisch Nederland.

Trix van Bennekom schreef: Abraham, kroniek van een politieke dynastie en De tragiek van Bonaire, Nederlands onvermogen op een eiland waar niets is wat het lijkt. Beide boeken zijn op Bonaire te koop zijn bij Addo’s Bookstore, op Curacao bij Mensings Caminada en Bruna en in Nederland bij iedere boekhandel of online te bestellen.