De Bonairiaanse en Arubaanse afvalproblematiek vertoont grote overeenkomsten. Dat stelt milieuactiviste en wetgevingsjurist Anouk Balentina in onderstaande opiniebijdrage.

Door Anouk Balentina

Bonaire staat bekend om roze flamingo’s en als een duikersparadijs: mooie natuur zowel boven- als onderwater. Als bijzondere gemeente van Nederland groeit de bevolking van Bonaire zo’n twee procent per jaar. 

Op 1 januari 2022 telde Bonaire ongeveer 22.000 inwoners. Daarnaast ontving het eiland bijna 160.000 bezoekers in 2019.  Als we dit vergelijken met Aruba dan zijn dat bijna 110.000 inwoners en ruim één miljoen bezoekers. Net als Aruba levert dit afvalproblemen op.

Sluipmoordenaar

De Lagun vuilstortplaats op Bonaire heeft, net als Parkietenbos Aruba, een incinerator, afkomstig van dezelfde fabrikant: Inciner8 uit Engeland. Deze incinerator wordt gebruikt voor het verbranden van medisch afval en documenten of kadavers, aldus de beheerder van de Lagun vuilstortplaats en de manager van Selibon. 

Het is onbekend of er normen en regels voor gebruik van de incinerator bestaan en of deze nageleefd en gehandhaafd worden. Wel is duidelijk dat ook hier de incinerator dagelijks actief is en giftige uitlaatgassen over de buurtbewoners uitstoot.

Op Aruba verbrandt de incinerator, meestal 24/7 ongecontroleerd, rioolslib vanuit een defecte rioolwaterzuiveringsinstallatie. De verbrandingsoven is volgens correspondentie van de fabriek niet hiervoor geschikt. Opmerkelijk is dat beide incinerators zwarte rook uitstoten, hetgeen aanduidt op de afwezigheid van geschikte filters. 

Ook vertonen buurtbewoners van Aruba en Bonaire dezelfde medische klachten: misselijkheid, hoofdpijn, ademhalingsklachten en huidproblemen. Beide incinerators zijn niet ISO gecertificeerd als het gaat om het omringende milieu en gezondheidsaspecten. 

Rechtsbescherming in Bonaire

Opvallend is de ligging van de Landfill op Bonaire: alle stank en rook vanuit de Landfill Lagun waaien landinwaarts richting de stad. Erg ironisch als je de betekenis van “Bonaire” opzoekt. Het organisch afval veroorzaakt een overlast aan vliegen in de buurt. 

Soms wordt de afvalberg bewust aangestoken door de beheerder. De buurtbewoners worden wel van tevoren geïnformeerd en verzocht hun woning tijdelijk te verlaten. Aangezien de buurtbewoners niet de juridische kennis en middelen hebben om het bestuur aan te pakken, voelt men zich machteloos wat soms leidt tot manifestaties waar iedereen even van wakker schudt, maar daarna is het weer back to business as usual. 

Volgens enkele buurtbewoners hebben vrijwel alle benaderde advocaten op de een of andere manier een conflict of interest vanwege banden met Selibon of de overheid. 

Gelukkig hebben de burgers in Bonaire wel toegang tot een Ombudsman. Die zorgde voor een samenwerkingsovereenkomst met Selibon. Maar het is alleen op papier gebleven, naleven hiervan laat volgens buurtbewoners veel te wensen over. 

Mensenrechtenschending

Beide dumps op Aruba en Bonaire veroorzaken hinder en overlast voor de omwonenden hetgeen niet alleen leidt tot fysieke overlast, maar ook tot psychische problemen. Zonder gehoor van de autoriteiten, het moeten nemen van allerlei maatregelen om een beetje normaal te kunnen leven, leidt dit tot enorme frustratie en stress. 

Het gebrek aan informatie is fnuikend. Er wordt, net als in Aruba, niet gemeten en er is nimmer een Milieueffectrapportage of gezondheidseffectenstudie verricht. Niemand kan vertellen hoe schadelijk de effecten van de vuilstortplaats zijn voor de omwonenden. 

Op beide eilanden nemen de instanties de mensenrechtenschendingen en milieuaantasting niet serieus. Buurtbewoners hebben het recht om te weten welke schadelijke stoffen vrijkomen en of deze voldoen aan wettelijk vastgestelde normen. Het niet hieraan voldoen door de overheid is een schending van mensenrechten verankerd in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). 

Ruimtelijke Ontwikkelingsplan 

Interessant is ook het beleid van de overheden inzake ruimtelijke ontwikkeling. In Aruba wordt in dit kader het Ruimtelijke Ontwikkelingsplan met Voorschriften niet gehandhaafd en opereert de incinerator aldaar nog steeds illegaal. Ondanks aangiftes bij het Openbaar Ministerie en diverse rechtszaken is dit nog steeds status quo. 

Het eilandgebied Bonaire wil het ruimtelijk beleid voor de komende jaren vastleggen in een aangepast ruimtelijk ontwikkelingsplan.  Dat is er nog niet; alleen in concept (10e herziening!). Gesproken werd over inspraak door de Bonairiaanse burgers op het ROP maar zelfs de link hiertoe op de website werkt niet. 

Zolang het milieu- en ruimtelijk ontwikkelingsbeleid niet wordt ontwikkeld in samenspraak met hen die er het meest onder te lijden hebben, zal er geen werkelijke vooruitgang bestaan. 

Flora en Fauna 

Net als in Aruba hebben de landfill-activiteiten op Bonaire de flora en fauna in het omringende gebied sterk onder druk gezet. Op Aruba vindt (nog steeds) afvalverwerking plaats bij Parkietenbos, vroeger een mooie lagune en mangrovegebied, de broedplaats voor de met uitsterven bedreigde Arubaanse prikichi. 

De Lagun vuilstortplaats in Bonaire, is gelegen aan de oostkant en is net als Parkietenbos in Aruba, begrensd door een inham met zeewater rijk aan ecologische diversiteit, flora en fauna. Volgens buurtbewoners van de Lagun Landfill zag je vroeger daar veel flamingo’s, die door de milieuverontreiniging veroorzaakt door de afvalstortplaats ook weggejaagd zijn. 

Discriminatie 

De blootstelling aan schadelijke stoffen treft de eilandbewoners van deze kwetsbare wijken op de eilanden onevenredig. Het verwaarlozen en/of wegkijken van deze milieuproblematiek en schending van mensenrechten, -als het gaat om de burgers van het Caribische deel van het Koninkrijk-, past in de definitie van systematische discriminatie.

Immers bepaalde burgers van het Koninkrijk worden disproportioneel belast met gezondheidsrisico’s omdat ze in de nabijheid van giftig afval leven en verantwoordelijke autoriteiten niets willen doen om dit te verbeteren. Terwijl bekend is dat de Caribische milieuwetgeving niet op orde is en de gebrekkige bestaande wetten amper of niet gehandhaafd worden. 

Onze eilanden hebben bovendien niet de faciliteiten, menskracht en deskundigheid en financiële capaciteit om schadelijke afval op een veilige manier te verwerken. Tijdsverloop zonder een structurele en duurzame oplossing heeft dat bewezen. Wat verbaast is het wegkijken van Nederland voor deze problematiek.  

Bonaire is in tegenstelling tot Aruba deel van Nederland en zeker als het gaat om een inbreuk op de mensenrechten uit het EVRM moet Nederland daar iets aan doen, of dat het OLB of de Nederlandse regering betreft maakt in wezen niet uit. 

In Aruba, als autonoom land binnen het Koninkrijk, ligt dat juridisch anders. Daar is de Landsoverheid in eerste instantie verantwoordelijk voor het nakomen van de mensenrechten van haar burgers. Maar, als dat structureel niet gebeurt, dan komt de waarborgfunctie van het Statuut om de hoek kijken. 

De Koninkrijksregering, vertegenwoordigd door de Staat der Nederlanden, dient dan in actie te komen tegen het nalaten iets aan de inbreuk op de mensenrechten van de Arubaanse burger te doen. 

Koninklijk bezoek

Recentelijk heeft onze Koning onze (ei)landen bezocht. Hij is daar vooral feestelijk onthaald om de goede banden binnen het Koninkrijk te benadrukken. Die banden betekenen ook oog hebben voor de problemen van de (ei)landen, zoals in dit geval de afvalproblematiek. 

De Koning is absoluut niet alleen een symbolisch en ceremonieel figuur. Hij heeft de mogelijkheden om, zoals vastgelegd in het Statuut en de Grondwet, invloed uit te oefenen op de politiek op Rijks- en landsniveau. Hij heeft zelfs gezworen tijdens zijn eedaflegging als Koning dat hij de belangen van alle Koninkrijksburgers zal behartigen, dus ook die van ons.  

Hij kan aandringen en erop staan dat er echt iets gedaan wordt aan de aantasting van de mensenrechten van de bewoners rondom de diverse vuilstortplaatsen op onze (ei)landen.

Conclusie

Linksom of rechtsom, er moet opgetreden worden tegen de voortdurende milieuvervuiling en inbreuk op mensenrechten door vuilstortplaatsen en afvalverbrandingsinstallaties op onze (ei)landen. Dat geldt niet alleen voor Aruba en Bonaire maar alle andere (ei)landen in het Caribische deel van het Koninkrijk. 

In de tussentijd heb ik samen met de vertegenwoordigers van de buurt Lagun, besloten elkaar, waar mogelijk, in de strijd voor onze mensenrechten en een gezond leefmilieu, te ondersteunen. Onze collegae op de andere Caribische (ei)landen worden hierbij uiteraard ook uitgenodigd. Samen sta je immers sterker.