Een tropisch stukje Frankrijk in het zuiden van de Pacific, op 1200 kilometer ten oosten van Australië. Deel van de EU. De stemgerechtigde bevolking van Nieuw Caledonië koos op 4 november met een meerderheid van 56% om deel van Frankrijk te blijven uitmaken en niet onafhankelijk te worden. De historische uitkomst van een dekolonisatieproces dat dertig jaar geleden is begonnen.

Om verschillende redenen is dit referendum ook voor Bonaire van belang. De kwestie-Nieuw Caledonië wordt namelijk door de actiegroep NKBB (Wij Willen Bonaire Terug), die al jarenlang ijvert om Bonaire op de lijst van Gebieden zonder Zelfbestuur van de Verenigde Naties te krijgen, steevast aangehaald om bijvoorbeeld het stemrecht bij een toekomstig staatkundig referendum te beperken tot inwoners die al vele jaren op Bonaire wonen.

De eerste Franse kolonisten zetten in 1853 voet aan wal in Nieuw Caledonië. Na de Tweede Wereldoorlog dekoloniseerde Frankrijk door de archipel als overzees gebied op te nemen in de Republiek. In 2018 telde Nieuw Caledonië 280.000 inwoners: de inheemse Kanaken vormen met 39%  de grootste minderheid, gevolgd door de Europeanen, vaak nazaten van Europese kolonisten, die 27% van de bevolking uitmaken. De rest is afkomstig van (ei)landen in de regio. Nieuw Caledonië bezit een van de grootste nikkelvoorraden ter wereld, de mijnindustrie is in handen van een Frans staatsbedrijf. De eilandelijke samenleving wordt gekenmerkt door de ‘koloniale’ tweedeling tussen een autochtone bevolking die in een achterstandspositie verkeert tegenover de economisch dominante inwoners die (oorspronkelijk) uit het moederland afkomstig zijn.

In de jaren zestig richtten de Kanaken onafhankelijkheidsbewegingen op, een strijd die twee decennia later resulteerde in een burgeroorlog die tientallen levens kostte. Na een gijzelingsactie greep de internationale gemeenschap in; tegen de zin van Frankrijk kwam Nieuw Caledonië op de VN-lijst voor Gebieden zonder Zelfbestuur, waarmee de VN een stevige vinger in de pap van de staatkundige toekomst van het eiland en de positie van de Kanaken kreeg. Zo dient Frankrijk jaarlijks aan de Dekolonisatiecommissie te rapporteren. In 1998 sloten de Franse staat en de onafhankelijkheidsbewegingen een akkoord waarbij werd voorzien in een geleidelijke overdracht van alle bevoegdheden van de Franse staat naar Nieuw Caledonië. Het oude moederland is alleen nog verantwoordelijk voor defensie, politie, justitie en onderwijs.  Daarnaast ondersteunt Frankrijk jaarlijks met 1,3 miljard euro de begroting van het eiland. Niet onbelangrijk, ook werd vastgelegd dat bij referenda die betrekking hebben op de toekomst van Nieuw Caledonië alleen die burgers mogen stemmen, die sinds 1998 in Nieuw Caledonië wonen. Uiterlijk in november 2018 diende een referendum over onafhankelijkheid plaats te vinden.

Zo is het gegaan. Na een proces van dertig jaar dekolonisatie mochten op 4 november 175.00 kiesgerechtigden hun stem uitbrengen, waarvan bijna de helft Kanaken. Gezien de grote belangen die op het spel stonden was het geen verrassing dat de opkomst hoog was, ruim tachtig procent. Opmerkelijk is dat, ook al heeft een meerderheid gekozen om de banden met Frankrijk niet te verbreken, een eventuele onafhankelijkheid nog niet van de baan is. In de akkoorden van 1998 is vastgelegd dat, mocht in 2018 onafhankelijkheid worden afgewezen, de onafhankelijkheidsbewegingen tot 2022 nog twee keer met een referendum in de herkansing kunnen.

Natuurlijk is de situatie op Bonaire volstrekt anders, slechts 20.000 inwoners en geen natuurlijke hulpbronnen. Er is geen enkele aanleiding om te veronderstellen dat onafhankelijkheid binnen een overzienbare termijn een serieuze optie is, wel is er een diepgeworteld verlangen om meer te zeggen te hebben in eigen huis. Zeer herkenbaar is de ontwrichtende tweedeling tussen arm en rijk, tussen grofweg de lokale inwoners en inwoners die afkomstig zijn uit Nederland. Postkoloniaal onbehagen. Aangewakkerd door het feit dat ook de bevolking van Bonaire nooit in een referendum heeft gekozen voor integratie binnen Nederland. Sterker nog, Nederland heeft zich niet gehouden aan de internationale regelgeving waarbij integratie alleen kan plaatsvinden op basis van gelijkheid van burgers in het voormalige moederland en het overzeese gebied. Inwoners van Bonaire zijn tweederangsburgers binnen Nederland.

Een van de politieke partijen die aan de eilandsraadverkiezingen in maart volgend jaar meedoet, heeft als belangrijkste programmapunt dat in 2020 een staatkundig referendum zal worden georganiseerd.  Daarbij zal de bevolking de keuze moeten krijgen tussen de bekende internationale opties integratie in het moederland,  vrije associatie of onafhankelijkheid. Terug naar de tekentafel van het staatkundig proces. De actiegroep NKBB heeft daarop aangekondigd dat het  ‘gevaarlijk’ is een referendum te organiseren voordat Bonaire op de lijst van Gebieden zonder Zelfbestuur is opgenomen. Naar analogie van Nieuw Caledonië zou bemoeienis van de VN bij het uitoefenen van het zelfbeschikkingsrecht namelijk een garantie moeten bieden dat de belangen van de bevolking worden gewaarborgd. Het laatste woord is hier nog niet over gezegd.

Trix van Bennekom schreef: Abraham, kroniek van een politieke dynastie en De tragiek van Bonaire, Nederlands onvermogen op een eiland waar niets is wat het lijkt. Beide boeken zijn op Bonaire te koop zijn bij Addo’s Bookstore, op Curacao bij Mensings Caminada en Bruna en in Nederland bij iedere boekhandel of online te bestellen.