Terug in de tijd. Augustus 1941. Aan boord van een oorlogsschip dat voor anker lag bij Newfoundland proclameerden de Amerikaanse president Franklin D. Roosevelt en de Britse premier Winston Churchill het Atlantisch Handvest. Nooit meer mocht een situatie ontstaan waarbij de hele wereld in oorlog raakte. De beide leiders stelden de oprichting van een ‘Verenigde Naties’ voor om de wereldvrede te bewaren. Voor de vele koloniale gebieden wereldwijd was het derde artikel van het Atlantisch Handvest veelbelovend: ‘Zij eerbiedigen het recht van alle volkeren de vorm van bestuur te kiezen waaronder zij willen leven’. Een tweede conferentie volgde een maand later in Londen waarbij ook de Nederlandse regering tekende voor de basisprincipes van het Handvest, een handtekening die niet zonder gevolgen bleef.

Vanuit de kille studio van Radio Oranje sprak op 6 december 1942 koningin Wilhelmina, gekleed in een jas met grote bontkraag en hoed, haar onderdanen in Oost en West toe waarbij zij een ingrijpende naoorlogse hervorming in de koloniale verhoudingen in het vooruitzicht stelde. De koningin deed haar toezegging met forse tegenzin, er waren maanden van diplomatiek overleg en flinke Amerikaanse druk aan vooraf gegaan.

De oprichting van de Verenigde Naties in het najaar van 1945 werd al snel gevolgd door de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Een eerste dekolonisatiegolf spoelde over de wereld; tijdens Ronde Tafel Conferenties, waarbij moederlanden en koloniën gelijkwaardig aanzaten, werd over nieuwe staatkundige verhoudingen onderhandeld. Al snel bleek dat de Nederlandse regering niet stond niet te popelen vaart te maken met de dekolonisatie; niet in de Oost, waar Soekarno in augustus 1945 eenzijdig de onafhankelijkheid had uitgeroepen waartegen Nederland zich gewapenderhand verzette, en niet in de West. Na zes jaar moeizaam onderhandelen maakte Nederland in 1954 een einde aan de koloniale verhoudingen met de West door Suriname en de Nederlandse Antillen op te waarderen tot formeel aan Nederland gelijkwaardige landen. Behalve voor defensie en buitenlands beleid werden de nieuwe landen voor alles zelf verantwoordelijk. De nieuwe verhoudingen werden vastgelegd in het Statuut, de grondwet van het Koninkrijk.

In 1960 nam de VN twee resoluties aan om meer handen en voeten aan het dekolonisatieproces in de wereld te geven. Het Handvest was tot dusver vooral gericht op onafhankelijkheid, maar er bleek behoefte aan meer varianten om het zelfbeschikkingsrecht uit te oefenen. Daarmee kwam tegemoet aan bijvoorbeeld de incorporated territories Alaska en Hawaii die in 1959 als 49^ste en 50^ste staat binnen de Verenigde Staten werden opgenomen. Voortaan onderkende de VN drie smaken: onafhankelijkheid, integratie binnen het voormalig moederland en als tussenvorm vrije associatie. Aan integratie was de voorwaarde verbonden dat de inwoners dezelfde rechten en plichten dienden te krijgen als in het moederland, bovendien was instemming vereist van de bevolking van het voormalig koloniaal gebied in een volksraadpleging. 

Vanaf het begin was Nederland betrokken bij de VN en een loyaal lid. Nederland tekende in 1945 voor het Handvest dat in artikel 73 de leden van de VN de ‘heilige opdracht’ geeft om de belangen van inwoners van nog niet zelfbesturende gebieden op de eerste plaats te zetten en hun economische en sociale welzijn te bevorderen. Tal van voormalige ministers hebben bij de VN hoge functies vervuld of doen dat nog steeds en Sigrid Kaag was een topdiplomaat voordat ze minister van Buitenlandse Samenwerking en Ontwikkelingssamenwerking werd. Zelfs op koninklijk niveau is er altijd een sterke binding geweest met de VN. Zo reist koningin Máxima al jarenlang over de wereld als speciaal gezant van de secretaris-generaal op het gebied van inclusieve financiering.

Terug naar Bonaire. Terug naar de weigering van het kabinet een sociaal minimum voor het eiland vast te stellen. Onbegrijpelijk en onacceptabel. Een reality check. Heeft niemand in Den Haag enige notie welke verplichtingen er voortvloeien uit de handtekening onder het Handvest dat de oprichting van de VN bezegelde? Afspraken die tot de dag van vandaag geldingskracht hebben. Bovendien is tegen de door de Algemene Vergadering van de VN vastgestelde ‘principles’ in, Bonaire bij het opheffen van het land Nederlandse Antillen zonder de vereiste gelijkheid een deel van Nederland geworden. Zelfs de grondwet is gewijzigd om die ongelijkheid te verankeren. Tweederangsburgers in hetzelfde land.

Op Bonaire leeft bijna de helft van de bevolking onder de armoedegrens, de tegenstellingen tussen rijk en arm worden groter. Voor een gezonde en economische ontwikkeling is het voortvarend en over de hele linie aanpakken van de armoedeproblematiek dringend nodig. Het kabinet wijst daarbij voortdurend op de belangrijke rol van het eilandsbestuur, terwijl men in Den Haag heel goed weet dat datzelfde bestuur niet daadkrachtig is, weinig interesse toont in het algemeen belang en bovendien te weinig geld heeft om haar taken adequaat uit te voeren. Wat mij betreft ligt de sleutel voor verandering in Den Haag; het uitstapje naar de geschiedenis is bedoeld om te laten zien dat Nederland internationale verplichtingen heeft die een richtsnoer zouden moeten vormen voor het beleid ten aanzien van Bonaire.

Die benadering biedt een andere invalshoek dan gebruikelijk én een rechtvaardiging voor een alomvattend plan, waarbij Nederland het voortouw heeft om van Bonaire in vier jaar tijd een modeleiland te maken. Daarna kan er verder worden gepraat. Laten we over en weer stoppen met discussies en verwijten die toch nergens toe leiden. Voor Nederland geldt: handen aan de ploeg, geen verantwoordelijkheid afschuiven naar het lokale bestuur, niet over de rug van de bevolking goed bestuur eisen als voorwaarde voor financiering. Zie het als een interessante uitdaging. In die andere aanpak past het uitstekend om als kabinet nu een sociaal minimum vast te stellen.

Lees ook:  deel 1 , deel 2 en deel 3

Trix van Bennekom schreef: Abraham, kroniek van een politieke dynastie en De tragiek van Bonaire, Nederlands onvermogen op een eiland waar niets is wat het lijkt. Beide boeken zijn op Bonaire te koop zijn bij Addo’s Bookstore, op Curacao bij Mensings Caminada en Bruna en in Nederland bij iedere boekhandel of online te bestellen.