Op maandag 8 januari heeft Unkobon 5 leden van de commissies koninkrijksrelaties gesproken. Unkobon heeft een hand-out gemaakt waarin een toelichting is gegeven op vijf onderwerpen die onder de aandacht zijn gebracht. Deze hand-out is overhandigd aan de 5 leden. Hieronder kunt u deze hand-out lezen:

Geachte leden van de commissies Koninkrijksrelaties,

Met deze hand-out wil Consumentenbond Unkobon uw aandacht vragen voor een aantal onderwerpen die direct van invloed zijn op het leven van de inwoners van Bonaire.

Het kost u ongeveer 10 minuten om kennis te nemen van deze informatie. Wij hopen dat u deze tijd wilt nemen en er het goede mee wilt doen om de steeds nijpender wordende situatie voor de bevolking van Bonaire te verlichten.

Hoogachtend,

Eric Booi, Wietze Koopman,
Lid directie Unkobon (secretaris) Coördinator Unkobon

Consumentenbond Unkobon
Kaya Berilo 3|Bonaire | Caribisch Nederland
Tel: +599 782 1009 (ma-vrij 09:00-12:00 uur)
Email: [email protected]
Website: www.ConsumentenBonaire.com ¹)
Facebook: Unkobon

Inleiding
De leden van de Staten Generaal hebben in de afgelopen jaren veel aandacht besteed aan het  probleem van de armoede op Bonaire.  In dit kader is  de actuele prijsstijging van elektriciteit per 1 januari 2018 met 24% een bron van zorg.
Een tweede zorgpunt betreft mogelijke effecten van invoering met ingang van 1 april 2018 van gebruikstarieven conform de Wet elektriciteit en drinkwater 2016. 
Een derde zorgpunt gaat over de invulling van het onderzoek naar het sociaal minimum op de BES eilanden. Door geldgebrek veroorzaakte sociale wantoestanden worden met het vaststellen van budgetten voor “matrifocale huishoudenssamenstellingen”  geaccepteerd en genormaliseerd.
De jaarlijkse begroting voor de BES eilanden bedraagt $350 miljoen. Daartegenover staat  de belasting- en premieopbrengst BES van $160 miljoen. Optisch wordt er jaarlijks $190 miljoen meer aan de eilanden besteed dan er wordt uitgehaald. Dit geeft een vertekend beeld van de werkelijkheid.
Een laatste zorgpunt betreft het uitblijven van groei van het Bbp per hoofd van de bevolking en de grote inkomensongelijkheid op Bonaire.

1. Tijdelijke verhoging tarief elektriciteit per 1-1-2018
   In 2016 is de Wet elektriciteit en drinkwater BES van kracht geworden. De ACM heeft volgens de nieuwe systematiek productietarieven vastgesteld. Per 1-1-2018 zijn deze productietarieven gestegen met 27% ten opzichte van begin 2017.
   De invoering op Bonaire van de gebruikerstarieven conform deze wet is door ACM uitgesteld van 1-1-2017 tot 1-7-2017, vervolgens tot 1-1-2018 en medio december 2017 tot 1 april 2018. Dit laatste uitstel heeft tot gevolg dat distributeur WEB, gedwongen door een eis van kostendekkende tarieven, eind december aankondigde de gebruikstarieven met ingang van 1-1-2018 tijdelijk met 24% te verhogen. Voor deze tariefsverhoging is er geen flankerend beleid om sociaal zwakkeren te beschermen.
   Overigens zullen veel consumenten pas in maart worden geconfronteerd met de rekening over het gebruik in januari. Dit als gevolg van het door WEB gehanteerde boekhoudsysteem. Er is voor deze groep dus nog tijd om flankerend beleid te initiëren en de sociale gevolgen te mitigeren. Dit respijt geldt helaas niet voor (veelal sociaal zwakkere) gebruikers van het systeem van prepaid afname van elektra via Pagabon.
   Unkobon vindt het onaanvaardbaar, dat de bevolking van Bonaire van de ene op de andere dag geconfronteerd wordt met een verhoging van de vaste maandlasten met 24% (!) van de kosten van  elektriciteit. Dit waar bijna de helft  van de bevolking al niet of nauwelijks rond kan komen.

Wellicht ten overvloede merken we nog op dat op Bonaire -in tegenstelling tot in Europees Nederland- mensen niet kunnen overstappen naar een andere energieleverancier. Graag vernemen wij hierover uw standpunt en de acties die u in dit kader wilt ondernemen

2. Gebruikstarieven elektriciteit en drinkwater per 1 april 2018
Tot op heden kent Bonaire tarieven waarin kleingebruikers worden beschermd. Dit wordt anders door invoering van gebruikstarieven conform de Wet elektriciteit en drinkwater BES. Die wet dreigt anders uit te pakken dan bedoeld.
Als reden voor invoering van de nieuwe wetgeving is de beschikbaarheid van “een betere energie en meer drinkwater tegen een redelijk tarief” genoemd. Om tot een redelijk tarief te komen heeft minister Schulz tijdens de parlementaire behandeling van het wetsontwerp gemeld: “Het vaste tarief is net zoals in Nederland het vaste net. …Het kabinet is overtuigd van de noodzaak van subsidie. … In Nederland worden de transportkosten gesocialiseerd, waardoor in een dichtbevolkt gebied als Den Haag eenzelfde tarief geldt als in een dunbevolkt gebied als een waddeneiland. Die socialisering wordt in het wetsontwerp uitgebreid tot Caribisch Nederland.”
ACM heeft de gebruikstarieven 2018 inmiddels wel vastgesteld maar niet gepubliceerd. Invoering is uitgesteld tot 1 april 2018 omdat de toegezegde subsidies op de vaste tarieven, anderhalf jaar na invoering van de wet, nog steeds niet zijn vastgesteld door de betrokken ministeries. De directe gevolgen van de nieuwe tarieven voor de consument, maar ook voor het midden- en kleinbedrijf en daarmee bijvoorbeeld voor eventueel te verwachten prijsstijgingen c.q. economische stagnatie, zijn nog steeds niet publiek bekend. 

Unkobon hoopt dat proactieve aandacht van de leden van de Commissies Koninkrijksrelaties voor de toegezegde subsidies op de vaste tarieven, een toename van de sociaaleconomische problematiek op Bonaire kan voorkomen. Daarnaast hoopt Unkobon dat er uiterlijk in februari 2018 duidelijkheid zal zijn over de tarieven per 1 april 2018 en de mogelijke sociale en economische gevolgen.
Unkobon is van mening dat de bevolking van Bonaire recht heeft op betaalbare tarieven. En duidelijkheid hieromtrent. Ook op dit punt  verneemt Unkobon graag het standpunt van de commissies en de acties die u in dit kader wilt nemen.

1. Onderzoek sociaal minimum
   Punt van zorg voor Unkobon is dat, voor de vaststelling van het sociaal minimum, het uit nood geboren samenwonen in grote (gezins-)verbanden tot acceptabele norm wordt verheven. 
   In het rapport  “Armoede in Caribisch Nederland, een verkenning” uit 2012 werd geconstateerd dat men bij familie gaat wonen om huur- en elektrakosten uit te sparen. Een citaat uit dit rapport: “Familieleden hebben het vaak evenmin breed, zodat het nogal eens voorkomt dat men met te veel mensen in een te klein huis leeft: grootouders, kinderen, ooms en tantes en kleinkinderen bij elkaar. Soms ontbreken meubels en zijn er onvoldoende bedden. Hierdoor ontstaan ongezonde leefsituaties: kinderen zijn dan getuige van alle facetten van het volwassen leven: seksualiteit, drugs.” Ook in (latere) rapporten over kinderrechten worden deze wantoestanden beschreven.
   

Het onderzoek naar het sociaal minimum op de BES wordt uitgevoerd door onderzoeksbureau Regioplan.  In het – door het ministerie van SZW goedgekeurde – plan van aanpak d.d. 4 oktober 2017 is het begrip “matrifocale meergeneratie familiepatronen” opgevoerd.  Dit is een alternatieve omschrijving van: met veel mensen samenwonen in een te krappe woning. Dergelijke gezinssamenstellingen zijn in het plan van aanpak omschreven als een gevolg van culturele factoren waarmee voor het vaststellen van het sociaal minimum rekening zal worden gehouden.  Er zullen derhalve “mandjes voor matrifocale huishoudenssamenstellingen” worden vastgesteld.

Armoede is een relatief probleem dat doorgaans gekoppeld wordt aan het welvaartsniveau in het land waarin men woont. De vaststelling van de hoogte van het sociaal minimum in het zuidelijkste deel van Nederland is een politieke keuze. Zo is in 2016 via moties in beide Kamers de keuze gemaakt om  het sociaal minimum voor Caribisch Nederland vast te stellen op basis van ijkbedragen / de kosten voor levensonderhoud en niet als percentage van het minimumloon op de BES eilanden.

Welke kosten voor levensonderhoud er in het bestaansminimum worden opgenomen is de volgende politieke keuze. Die kosten zijn o.a. afhankelijk van de samenstelling van “typerende” huishoudens. 

Unkobon hoopt dat de leden van de commissies voor Koninkrijksrelaties hier een standpunt op willen innemen en op korte termijn proactief een transparante keuze willen maken over de wenselijkheid van “mandjes voor matrifocale huishoudenssamenstellingen” bij het vaststellen van het bestaansminimum.

1. Rijksbegroting BES eilanden

Jaarlijks wordt ca. $350 miljoen begroot voor de BES eilanden. Daar staat aan belasting- en premieopbrengsten $160 miljoen tegenover. Optisch wordt jaarlijks netto $190 miljoen aan de BES eilanden besteed. Dat zou neerkomen op een jaarlijkse injectie van ongeveer 1/3 van het Bbp. van de eilanden. Het ontbreken van bijbehorende economische groei doet de vraag opkomen hoeveel van dat jaarlijkse budget daadwerkelijk op de BES eilanden wordt uitgegeven. Tot op heden is daar geen inzicht in. Unkobon vraagt de leden van de commissies voor Koninkrijksrelaties om aan te dringen op een verschuiving van  besteding van begrotingsgelden naar de eilanden, zodat  budgetneutraal veel problemen op de BES eilanden kunnen worden opgelost. 

1. Ontwikkeling economie Bonaire
   Met het nieuwe stelsel van belasting- en premieheffing steeg de collectieve lastendruk in 2011  met 30%. Dit heeft aanzienlijke gevolgen gehad voor de koopkracht en voor de ontwikkeling van de economie op Bonaire.

Het CBS houdt vanaf 2012 nieuwe statistieken bij van het Bbp. Waar in Nederland het Bbp per hoofd van de bevolking gestaag toeneemt, is dat op Bonaire niet het geval.

De Gini-coëfficiënt is de meest gebruikte maatstaf om inkomensongelijkheid in één getal uit te drukken. De waarde hiervan varieert tussen 0 (iedereen heeft een gelijk inkomen) en 1 (één huishouden beschikt over het volledige inkomen, de rest heeft niets). Voor Bonaire is in 2014 de Gini 0,4. Vergeleken met de 0,29 van Europees Nederland is de ongelijkheid op Bonaire groot. 

Deze cijfers, gecombineerd met de gegevens uit de vorige paragraaf,  illustreren mogelijke oorzaken van de hardnekkigheid van het armoedeprobleem op Bonaire. Hopelijk leidt dit inzicht tot zinvolle acties van de Staten Generaal.