Nederlandse strijd tegen stemmenronselen raakt ook Caribisch Nederland

DEN HAAG – Mede in reactie op recente aanwijzingen van het ronselen van stemmen op de Caribische eilanden, met name door het ongebruikelijk hoge aantal volmachtstemmen, kondigt minister De Jonge van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties strengere maatregelen aan tegen het ronselen van stemmen. De maximale straf voor dit vergrijp wordt verhoogd van een maand naar zes maanden gevangenisstraf. Bovendien wordt de definitie van ronselen uitgebreid en duidelijker omschreven, waaronder ook het online oproepen tot het afgeven van volmachten.

Dit nieuwe wetsvoorstel, dat nu voor advies naar de Raad van State gaat, is bedoeld om effectiever op te treden tegen het ronselen van stemmen. Het initiatief tot het geven van een volmacht moet altijd van de kiezer zelf komen. Maar ronselaars proberen het initiatief naar zich toe te trekken, wat in strijd is met de principes van een vrije verkiezing.

Sint Eustatius

Bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen op Sint Eustatius werd bijna 37 procent van de stemmen via volmacht uitgebracht, aanzienlijk hoger dan het Nederlandse gemiddelde. Dit riep vragen op over de integriteit van het stemproces. In de processen-verbaal van de stembureaus werden veel onregelmatigheden geconstateerd, zoals gewijzigde gegevens en verschillen in handtekeningen. Ook werden kandidaten gezien die stempassen overdroegen aan andere kiezers.

De plaatsvervangend regeringscommissaris Alida Francis heeft het Openbaar Ministerie (OM) verzocht onderzoek te doen naar deze aanwijzingen. Maar tot ieders verbazing weigerde het OM dit, met als argument dat de huidige delictsomschrijving van ‘ronselen’ waarschijnlijk niet zal leiden tot veroordelingen.

Bovendien gaf het OM aan niet de capaciteit te hebben voor dergelijk onderzoek, en dat de kans op vervolging beperkt zou zijn. Dit standpunt is gebaseerd op eerdere ervaringen van het OM op Bonaire, waar onderzoek naar volmachtproblemen bij eilandsraadverkiezingen in 2019 geen harde bewijzen opleverde, mede door het zwijgen van ‘getuigen’.

Risico’s

Minister De Jonge benadrukte het belang van volmachtstemmen voor de democratie, maar erkende de risico’s en de noodzaak van strengere regelgeving. Het nieuwe wetsvoorstel beoogt ook de hoeveelheid volmachten die iemand mag verzamelen te beperken.

Ondanks deze ontwikkelingen blijft de kans op stemfraude bij de komende Tweede Kamerverkiezingen op 22 november aanzienlijk. Het wetsvoorstel is nog niet door de Raad van State beoordeeld, waardoor het wetstraject nu te laat komt. Dit is vooral relevant voor de eilanden, waar de opkomstpercentages traditioneel laag zijn. Hoewel de impact van volmachtfraude op de eilanden beperkt lijkt, benadrukt dit de kwetsbaarheid van het democratische proces, waarbij elke stem telt.

Restzetels

Het wetsvoorstel omvat ook een aanpassing in de toewijzing van restzetels: een partij moet eerst op eigen kracht een zetel behalen voordat zij in aanmerking komt voor een restzetel. Deze regel, al van toepassing bij Tweede Kamerverkiezingen, zal ook gelden voor andere verkiezingen (uitgezonderd de Eerste Kamer). Dit moet versplintering tegengaan en de vorming van coalities en bestuurbaarheid verbeteren.