In 2016 was een bestuurder van het openbaar lichaam Bonaire van mening dat Bonaire zich breed moest oriënteren en zich niet moet beperken door isolatie en gebrek aan inzicht in wat elders in de wereld speelt. Hij heeft zijn woorden in daden omgezet en was voor twee volle dagen een officiële gast van de lokale overheid van de Åland-eilanden, die behoren tot het grondgebied van Finland. Volgens de toen ter tijdse persbericht van het bestuurscollege dient het model van Åland als voorbeeld voor veel andere eilanden en regio’s in de wereld. Er werd ook gezegd dat de constitutionele situatie tussen Nederland en Bonaire veel kan leren van de relatie tussen de Åland-eilanden en Finland.

Door dr. Willem A. Cecilia

Zeven jaar en vier maanden later wordt gemeld dat de leden van de eilandsraad een bezoek hebben gebracht aan de regio Åland, een archipel met een eigen bestuur onder de Grondwet van Finland en onderdeel van haar soevereine grondgebied. Volgens het persbericht is Åland een van de meest bestudeerde politieke structuren ter wereld, en elk jaar bezoeken delegaties uit verschillende landen Åland om zich te oriënteren op de constitutionele status van de regio, die binnen Finland een relatief grote mate van autonomie geniet.

De recente Finse geschiedenis is nauw verbonden met vooral Zweden en Rusland. Finland maakte deel uit van het Zweedse koninkrijk van 1249 tot 1809. In 1809 veroverde het Russische Rijk Finland waarbij de Äland-eilanden in Russische handen viel. Het vorenstaande leidde tot een personele unie tussen beide landen onder de naam Grootvorstendom Finland. Na de Vrede van Fredrikshamn in dat jaar was het land tot 1917 sterk verbonden met het keizerrijk Rusland. De tsaar van Rusland was grootvorst van Finland, dat een eigen grondwet en regering had. Na de Russische nederlaag in de Eerste Wereldoorlog brak de Februarirevolutie uit en verklaarde Finland eenzijdig haar onafhankelijkheid op 6 december 1917. Deze onafhankelijkheid werd door Rusland erkend op 4 januari 1918.

Na de onafhankelijkheid van Finland in 1917 ontstond de discussie over Åland. De eilandengroep bestond volledig uit etnische Zweden en had de wens geuit om zich bij Zweden aan te sluiten. De meerderheid van de bewoners, die volledig op Zweden gericht waren, zocht via een referendum aansluiting bij dat land: 95% van de inwoners stemde vóór aansluiting bij Zweden. Finland wilde echter graag de archipel behouden. Het geschil werd voorgelegd aan de pas opgerichte Volkenbond, de voorloper van de Verenigde Naties, die in 1921 besliste dat de eilanden bij Finland zouden blijven, op voorwaarde dat autonomie en behoud van de Zweedse cultuur gewaarborgd bleven. Ook werd de neutrale status van het eiland bevestigd. 

De branding van de eilanden als symbool voor en als voorbeeld van een vreedzame oplossing van conflicten heeft vruchten afgeworpen, zowel intern op de eilanden zelf als extern op het internationale toneel. De regeling heeft de eilanden een speciaal soort imago toegekend. Beelden die verband houden met vreedzaamheid zijn versterkt door een actieve vredesbeweging op de eilanden en de oprichting van een vredesinstituut. Het label heeft bijgedragen aan een aanzienlijk aantal onderzoekers, delegaties van politieke besluitvormers en maatschappelijke bewegingen die de eilanden bezoeken om vertrouwd te raken met de ‘Eilanden van Vrede’.  

Uit een recent persbericht verschenen in een lokaal dagblad op Bonaire valt af te leiden dat Nederland een voorbeeld moet nemen van Finland in het bejegenen van de bevolkingen van de BES-eilanden en het stukken beter moet doen door meer autonomie en minder supervisie. Op niveau van de Internationale rechtsorde kan Nederland echter, ten opzichte van de BES-eilanden, niet worden vergeleken met Finland. Ook de interne rechtsorde is van een totaal verschillend aard. De constitutionele relatie tussen Finland en Äland-eilanden is ontstaan uit een conflict tussen Zweden en Finland en voorgelegd aan de destijds Volkenbond dat Finland soevereiniteit over de Åland-eilanden verleende, maar met bepaalde garanties om de taal, cultuur en autonomie van de eilanden te beschermen. Betreft de taal en de cultuur wordt hier niet het Finse, maar het Zweedse bedoeld. 

Verder dient sterk in aanmerking genomen te worden dat de in de context van toen, de Commissie van Juristen benoemd door de Volkenbond in 1920 oordeelde dat het zelfbeschikkingsrecht geen gegarandeerd recht is: ‘Het internationale positief recht erkent niet het recht van nationale groepen om zich, in die hoedanigheid, af te scheiden van de staat waarvan ze deel uitmaken door een eenvoudige uitdrukking van een wens, net zoals het evenmin het recht erkent van andere staten om zo’n afscheiding op te eisen’, verwijzend naar Zweden.

Het zelfbeschikkingsrecht is tegenwoordig een juridisch afdwingbaar recht en dus vallende onder het internationaal positief recht. Evident bij een meerderheid van de volksvertegenwoordiging op Bonaire is  het feit dat zonder een duidelijk mandaat, de Äland issue weer opgetrommeld wordt als voorwendsel een alles verlammende referendum te organiseren over de staatkundig structuur dan wel de constitutionele band met Nederland. Dit is de enige optie namelijk toegestaan onder de internationale rechtsorde.   

Een duidelijke contradictio in terminis met punt 8 van de op 5 april 2023 ondertekende coalitieakkoord dat luidt als volgt: Binnen de bestuursverantwoordelijkheden wordt er een modus gecreëerd om de relatie tot het Rijk bespreekbaar te maken. Dit met als streven te komen tot een aan weerzijde voldoeninggevend voorzieningenniveau en bestuurseffectiviteit waar zowel het Rijk als Bonaire tevreden mee is en ons zelfbeschikkingsrecht en identiteit in geborgen zijn. Periodieke evaluaties dragen zorg te monitoren of de juiste koers wordt aangehouden. Ter optimalisering van de directe en continu behartiging van belangen en contacten in Den Haag, zal er een nader overeen te komen constructie worden opgezet om deze te behartigen.