Nieuwe ontdekkingen in de mariene biodiversiteit van Bonaire

Kralendijk – Een internationaal onderzoeksteam heeft de mariene biodiversiteit van Bonaire onderzocht van 21 oktober tot 9 november 2019.

Hoewel de conditie van de riffen van Bonaire regelmatig wordt gecontroleerd en er op het internet veel foto’s beschikbaar zijn van het onderwaterleven, is de mariene biodiversiteit onderbelicht gebleven. In de voorafgaande decennia was dit type onderzoek vooral geconcentreerd op het nabije Curaçao, waardoor hier veel nieuwe soorten ontdekt konden worden. Daarom was het aannemelijk dat onderzoek op Bonaire ook zou kunnen leiden tot het vinden van onbeschreven soorten.

De voorlopige bevindingen van de expeditie wijzen erop dat dit inderdaad het geval te zijn. De uiteindelijke resultaten zullen formeel worden gepubliceerd in vaktijdschriften en op speciale websites, waar ze toegankelijk zijn voor iedereen die meer wil leren over de mariene biodiversiteit van Bonaire. 

Een uitnodiging van WWF Nederland om aanvragen in te dienen voor het bekostigen van onderzoek aan de biodiversiteit van Nederland, inclusief de BES-eilanden, zette mariene biologen van Naturalis Biodiversity Center en de Stichting ANEMOON er toe aan gezamenlijk een onderzoeksvoorstel in te dienen.

Dit voorstel werd gehonoreerd met een beurs. Aanvullende fondsen werden beschikbaar gesteld vanuit het Naturalis programma Natuur van Nederland. Het uiteindelijke onderzoeksteam bestond uit taxonomische specialisten van Naturalis, ANEMOON en buitenlandse universiteiten (België, Italië, Japan, Puerto Rico en Rusland), met daarbij een MSc-student mariene biologie van de Rijksuniversiteit Groningen.

Het veldwerk vond plaats onder leiding van Bert Hoeksema (senior-onderzoeker bij Naturalis en honorair hoogleraar in de tropische mariene biodiversiteit aan de Rijksuniversiteit Groningen) en Godfried van Moorsel (ANEMOON). De expeditie ontving lokale steun van Stichting Nationale Parken Bonaire (STINAPA) en de Dutch Caribbean Nature Alliance (DCNA).

De expeditie resulteerde in meerdere nieuwe ontdekkingen, waaronder ten minste zeven onbeschreven soorten ongewervelde dieren. Daarbij komen nog vele meldingen van soorten die nog niet bekend waren voor de mariene flora en fauna van Bonaire.

Onder de nieuwe soorten bevinden zich een garnaal, terwijl een andere onbekende garnaal werd aangetroffen op een soort koraal dat nog niet bekend was als gastheer voor garnalen. Deze garnalen zullen verder onderzocht worden door Charles Fransen van Naturalis. Daarnaast werden vier nieuwe soorten korstvormende anemonen (Zoantharia) gevonden.

Vergeleken met Curaçao en Sint Eustatius (waar het team eerder onderzoek verrichtte) bleek het aantal soorten korstanemonen verrassend hoog. Sommige van deze soorten leven altijd samen met sponzen en vormen zo een kleurrijk geheel. De nieuwe soorten hebben meerdere kleine poliepen met diameters van minder dan 4 mm. Deze nieuwe ontdekkingen werden gemaakt door James Reimer van Okinawa (Japan), wereldexpert op het gebied van korstanemonen.

Sponzen kunnen ook een schuilplaats bieden aan allerlei kleine kreeftachtigen, zoals copepoden (eenoogkreeftjes). Deze dieren zijn meestal minder dan 1 mm lang en veel van hen behoren tot onbekende soorten. Sommige onbeschreven copepoden zijn bekend als ziekteverwekker bij andere zeedieren, zoals waaierkoraal. Deze relatie tussen koraal en copepoden werd voor het eerst ontdekt, tijdens de eerdere expeditie van Naturalis en ANEMOON op Sint Eustatius.

Al deze ontdekkingen zijn gedaan door Slava Ivanenko uit Moskou (Rusland), een wereldspecialist op het gebied van copepoden die samen leven met koralen, sponzen en andere ongewervelde zeedieren. Een andere groep van kleine kreeftachtigen, bestaande uit amfipoden (vlokreeftjes), werd onderzocht door Ronald Vonk van Naturalis. Sommige van deze soorten leven tussen zandkorrels op stranden of in de zeebodem. Hij kon soorten vinden van een bepaalde familie waarvan nog niet duidelijk is hoe die is gesitueerd in de evolutie van vlokreeften.

Expeditielid Jaaziel Garcia-Hernandez, een PhD-student uit Mayagüez (Puerto Rico), zocht naar kalksponzen, die hun naam danken aan de kalknaaldjes waaruit hun skelet is samengesteld. Ze zijn slecht bekend doordat ze klein zijn en meestal verborgen leven in nauwe rotsspleten. Toch werden er 15 verschillende soorten gevonden. Samen met Bert Hoeksema deed hij verder onderzoek naar de competitie om ruimte tussen sponzen en koralen.

Simone Montano uit Milaan (Italië) zocht naar de samenleving tussen minuscule hydropoliepen en koralen. Hij is geïnteresseerd in de vraag hoe deze poliepen zich kunnen vestigen op koraal. Bovendien zocht hij naar de aanwezigheid van bepaalde koraalziekten die worden veroorzaakt door eencellige microben (ciliaten) en hoe de symbiose met de hydropoliepen de vatbaarheid voor ziekten kan reduceren.

PhD-kandidaat Luna van der Loos uit Gent (België) bestudeerde de algenflora van Bonaire. Ze kon de aanwezigheid van 100 soorten vast stellen, en bovendien meerdere kleine soorten die alleen tot op genusniveau geïdentificeerd konden worden. Vijf van haar algensoorten vertegenwoordigen nieuwe meldingen voor Bonaire. Verder warden meer dan 165 vissensoorten gespot door Floris Bennema en Godfried van Moorsel van ANEMOON en 45 soorten steenkoraal door meerdere expeditieleden.

Teamleden Marianne Ligthart en Marco Faasse van ANEMOON registreerden de soorten zeeanemonen en stekelhuidigen. Ze vonden samen een associatie tussen een brokkelster en een schubworm die voorheen van slechts drie andere Caribische locaties bekend was. PhD-kandidaat Werner de Gier van Naturalis en de Rijksuniversiteit Groningen bestudeerde de symbiose van erwtenkrabben (o.a. bekend van mossels) met hun ongewervelde gastheersoorten.

Tenslotte, kan worden gemeld dat MSc-student Lukas Verboom (Rijksuniversiteit Groningen) hoeveelheden van koraaletende slakken telde en de koraalschade bepaalde die door hen werd veroorzaakt. 

In totaal zijn er 35 locaties rondom Bonaire onderzocht op mariene soorten door duiken, snorkelen, waden, en strandjutten. Hiervan waren er vier op Klein Bonaire en drie aan de moeilijk toegankelijke oostkust. De gegevens worden verder geanalyseerd waarna kan worden vastgesteld hoeveel nieuwe soorten en soortenrecords toegevoegd kunnen worden aan het Dutch Caribbean Species Register van Naturalis (https://www.dutchcaribbeanspecies.org).

Uiteindelijk zullen de resultaten ook laten zien welke locaties relatief rijk of arm aan soorten zijn. Hiermee kunnen ook vergelijkingen worden gemaakt tussen de mariene flora en fauna van Bonaire en die van andere eilanden in de Nederlandse Cariben. De expeditie heeft aangetoond dat het mariene onderwaterleven van Bonaire heel rijk is aan soorten, waarover verder gepubliceerd zal worden in tal van wetenschappelijke artikelen die zullen volgen.

Verdere informatie: Bert W. Hoeksema, Naturalis Biodiversity Center, Leiden, The Netherlands

Email: bert.hoeksema@naturalis.nl