Column Trix van Bennekom: Kill your darlings

Al van jongs af aan heb ik een fascinatie voor geschiedenis. Ik was een echte boekenwurm, zat altijd met een boek in een hoekje van de bank of met mijn rug tegen de verwarming te lezen. Thuis hadden we veel boeken over de Tweede Wereldoorlog, ik las ze allemaal. Een dankbare voedingsbodem was ook de lagere school: we lazen bladen met spannende series over kinderen die vluchtten van Oost- naar West-Berlijn of over Belgische kinderen die in grote haast met hun ouders Congo moesten verlaten nadat daar de strijd om de onafhankelijkheid was uitgebroken. Verhalen uit de grote wereld, daar wilde ik altijd alles van weten. Soms werden papier en foto’s ineens werkelijkheid: onvergetelijk was hoe in juni 1969 een nieuw meisje in de klas kwam. Dochter van een Nederlandse docent die na de revolte van 30 mei 1969 op Curaçao voortijdig met zijn gezin het eiland had verlaten.

De afgelopen vier jaar stonden in het teken van het doen van onderzoek en het schrijven van  het boek ‘Abraham, kroniek van een politieke dynastie’. Mijn voorliefde voor geschiedenis kwam goed van pas, maar ik had niet verwacht dat het zo fascinerend zou zijn om de levens van de vier hoofdpersonen te reconstrueren tegen de achtergrond van hun tijd, om te begrijpen hoe persoonlijke en grote geschiedenis in elkaar grijpen. Ik las ook veel over het koloniale verleden en wat me opviel was dat sommige discussies uit het eerste decennium van de twintigste eeuw nog steeds actueel zijn, zoals Papiaments of Nederlands als taal in het onderwijs. Zelfs als politici in Den Haag nu pleiten voor de ontwikkeling van landbouw op Bonaire is er niet nieuws onder de zon. Al in 1903 besloot de Tweede Kamer dat de Kolonie Curaçao een landbouwkolonie zou worden en begon het koloniaal bestuur met het importeren van allerlei gewassen.

Het doorspitten van archieven was een essentieel onderdeel van het onderzoek. Ik had er niet eerder bij stil gestaan hoe belangrijk het Nationaal Archief op Curaçao en het Nationaal Archief in Den Haag zijn.  Daar ligt de nationale geschiedenis bewaard. Op Curaçao zochten echtgenoot Han en ik in registers van de burgerlijke stand,  notariële akten en belastingaanslagen van ruim een eeuw geleden. Een zoektocht die dankzij de hulp en toewijding van de medewerkers van het Nationaal Archief, die met weinig mensen en middelen hun werk moeten doen, een schat aan informatie opleverde.

In het Nationaal Archief in Den Haag ademt alles historie. Vanuit Bonaire hadden we ons al verdiept in welke stukken we wilden laten klaarleggen. De meeste archiefbescheiden zijn openbaar en kunnen worden gekopieerd, maar dat was niet het geval met de archiefstukken die we wilden bestuderen: archiefmateriaal dat betrekking had op de Ronde Tafel Conferenties die leidden tot het Statuut van 1954. De status was ‘zeer geheim’ en we mochten de keurig bijeengebonden archiefmappen slechts aan een grote lange tafel doornemen. Aan het hoofd van de tafel stond een bewaker, de camera’s van telefoon en IPad moesten afgeplakt. Je mag niets kopiëren, wel overschrijven met een door het archief verstrekt potlood. Urenlang zaten we in onze schriftjes te pennen. Ondertussen was het druk aan tafel: tegenover ons namen enkele mannen die afkomstig waren uit Indonesië mappen door die betrekking hadden op Nederlands-Indië en naast me hoorde ik af en toe het woord ‘communist’. Het leek wel een filmscene. Geweldig.

Niet geheim waren de stukken uit het archief van de Nederlandse ambassade in Venezuela over het hevige rumoer dat ontstond toen op 7 november 1960, daags voor de verkiezing van John F. Kennedy als president van de Verenigde Staten, Nederlandse kranten het bericht publiceerden dat minister Luns van Buitenlandse Zaken op verzoek van de Antilliaanse regering zijn ambtgenoot in Washington het aanbod had gedaan op Bonaire een Amerikaanse vlootbasis te vestigen. Een jaar eerder hadden parlementslid Julio Abraham en ‘zijn’ bestuurscollege dat idee al bij de regering aangekaart, een unieke kans om het armlastige eiland een economische impuls te geven. Aanleiding was het feit dat Trinidad de grote Amerikaanse vlootbasis op het eiland kwijt wilde.  De vlootbasis, die in sommige Venezolaanse bezwaren zelfs was uitgegroeid tot een atoombasis, kwam er uiteindelijk niet maar de correspondentie tussen Luns en zijn ambassadeur laat zich met rode oortjes lezen.

Uiteindelijk heb ik in het boek slechts een fractie gebruikt van wat ik in het Nationaal Archief in Den Haag heb gevonden. Ik schreef immers geen geschiedenisboek, maar een biografie. Veel tekst heb ik om die reden geschrapt. Kill your darlings wordt dat door journalisten en schrijvers genoemd. Een schrijfadvies dat de leesbaarheid meestal ten goede komt, maar mij in dit geval heeft achtergelaten met het gevoel dat in de archieven nog een schat aan wetenswaardige verhalen te vinden is.

Trix van Bennekom schreef: Abraham, kroniek van een politieke dynastie en De tragiek van Bonaire, Nederlands onvermogen op een eiland waar niets is wat het lijkt. Beide boeken zijn op Bonaire te koop zijn bij Addo’s Bookstore, op Curacao bij Mensings Caminada en Bruna en in Nederland bij iedere boekhandel of online te bestellen.