Heeft het College financieel toezicht zitten slapen of is het een tandeloze tijger?

De overheidsfinanciën van Curaçao, Aruba, Sint Maarten en Sint Eustatius staan er ondanks financieel toezicht slechter voor dan in 2010. En Bonaire heeft weliswaar een sluitende begroting, maar er zijn twijfels over de kwaliteit van het financieel beheer. Alleen Saba heeft als kleinste van de zes zijn huishoudboekje op orde. Heeft het College financieel toezicht zitten slapen of blijkt het een tandeloze tijger? Onze correspondent legde die vraag voor aan Cft-voorzitter Raymond Gradus.

Door René Zwart©

Den Haag – Het College financieel toezicht is in het leven geroepen om te voorkomen dat de Caribische delen van het Koninkrijk zich na de door Nederland bekostigde schuldsanering à 3,7 miljard gulden (1,7 miljard euro) opnieuw in (te grote) schulden zouden steken.

Uw missie is voorlopig geen onverdeeld succes.

,,Op alle eilanden speelt wel wat. Ze hebben hun eigen problematiek en ingewikkeldheden. En dan zijn er nog internationale invloeden zoals de situatie in Venezuela. Of neem de orkaan Irma. Dat zijn allemaal omstandigheden die niet te voorzien waren. Het zijn turbulente tijden.”

 Laten we de eilanden langslopen. Curaçao leek op de goede weg, maar plotseling was er over 2017 een gat van ruim honderd miljoen.

,,Curaçao heeft over de jaren 2013 tot en met 2016 een sluitende begroting gehad. Ik zeg erbij dat dat vooral te danken was aan heel veel dividendinkomsten van de overheidsnv’s. Door economische tegenvallers, mede door de situatie in Venezuela, keren de overheidsnv’s minder dividend uit. Dat heeft een direct effect op de overheidsinkomsten.”

 Het Cft stond er bij en keek er naar.

,,Als college hebben wij wel gewezen op het risico, maar het is altijd goed lering te trekken. In het gesprek dat we deze week met de Tweede Kamerleden hadden is aan de orde gekomen dat wij scherper naar de overheidsentiteiten kunnen kijken. Ik beschouw dat als een aanmoediging die we graag in ontvangst nemen.”

 Is er al overeenstemming over de begroting 2018?

,,Er dreigde voor dit jaar een begrotingstekort van honderd miljoen gulden. Wij hebben kort geleden een begrotingswijziging van de regering ontvangen waarin maatregelen worden aangekondigd en onze vragen over het dividendbeleid worden beantwoord. We zijn dat aan het bekijken en zullen de komende weken met een oordeel komen.”

‘Voor Curaçao zijn het spannende tijden’

Denkt u dat Curaçao de financiën weer snel onder controle krijgt?

,,Voor Curaçao zijn het spannende tijden. Met de wijziging van de begroting is de rekening van 2017 nog niet vereffend. De Rijkswet financieel toezicht schrijft voor dat tekorten in het erop volgende jaar worden gecompenseerd. In 2018 spelen weer andere risico’s: het nieuwe ziekenhuis, de raffinaderij en InselAir. Wij hebben met Curaçao de afspraak dat er voor 1 mei een risicoanalyse komt. Als je weet wat de risico’s zijn kun je ze managen. Daarmee voorkom je dat je net als in 2017 in de loop van het jaar verrast wordt door tegenvallers. Ik hoop dat Curaçao onze afspraak hierover serieus neemt.”

 Het Kabinet Rhuggenaath verwacht veel van het aanjagen van de economie.

,,Ik snap die behoefte, maar als er één les van Aruba kan worden geleerd is het wel dat het stimuleren van de economie met leningen en overheidsinvesteringen geen begaanbare weg is. Er zijn andere opties. De regeldruk is enorm hoog en de arbeidsmarkt is zeer rigide. Standard & Poors stelt dat veel private partijen willen investeren in Curaçao, maar dan moet wel die deken van dichtgeslibde regels er af.”

 Kan de instabiliteit van Venezuela nog impact hebben?

,,Daarin schuilt een groot risico, maar we weten niet hoe het zich daar ontwikkelt. Het is daarom verstandig dat Curaçao net als Aruba uitgaat van een behoedzame economische groei. Venezuela is een van de risico’s die je moet meenemen in de risicoanalyse.”

‘Aruba hanteerde een verkeerd economisch model’

Dan Aruba. Ik wil geen oorzakelijk verband suggereren, maar kort na uw aantreden negen maanden geleden was er opeens een gigantisch tekort.

,,Laat ik voorop stellen dat er op Aruba pas vanaf augustus 2015 toezicht is. Op dat moment was de staatsschuld al tot om en nabij de tachtig procent opgelopen. Het is waar dat Aruba tot 2016 aan de tekortnormen heeft voldaan, maar wel met heel veel knip- en plakwerk. Veel opgevoerde baten waren incidenteel. En er is een verkeerd economisch model gehanteerd. Om de economie in de recessiejaren te stimuleren is er door de overheid anticyclisch geïnvesteerd. Daarvan plukt Aruba nu de wrange vruchten.”

 Tussen de nieuwe en de oude regering wordt geruzied over wie schuldig is.

,,Het tekort over 2017 is ontstaan vooral voordat het kabinet Wever-Croes aantrad. Lees onze adviezen er maar op na. Wij hebben de zittende regering systematisch gewezen op de risico’s. Ik neem kennis van de politieke discussie, maar kijk liever naar de toekomst. Er liggen ook kansen. De toeristensector is booming. Er wordt nagedacht over nieuwe pijlers om de economie te diversificeren en groei te bewerkstelligen. Het is goed dat ook gekeken wordt of dingen efficiënter gedaan kunnen worden.”

 Met een staatsschuld die richting negentig procent gaat lukt het Aruba toch nooit zichzelf uit het financiële moeras te trekken?

,,Ik vang signalen op dat minister-president Wever-Croes de ambitie heeft de overheidsfinanciën op orde te brengen. Het staat ook voor haar vast dat er fors gesaneerd moet worden en dat de staatsschuld wordt verminderd tot vijftig procent. Daar is reden toe want Aruba heeft een cyclische economie. Als Amerika niest, krijgt Aruba griep. Winst is dat het kabinet afstand heeft genomen van het economisch model van het verleden.”

 Vooralsnog dreigt er een aanwijzing als het begrotingstekort niet voor 30 april wordt gereduceerd tot onder de drie procent.

,,Het is helder dat de eerder afgesproken normen – een plus van een half procent dit jaar – buiten bereik ligt. En dat ook de tekortcompensatie voor 2017 niet haalbaar is. Anders zou je het hebben over een bezuiniging van zes tot zeven procent van het bruto binnenlands product. We begrijpen best dat niet alles in één keer op de schop kan worden genomen, maar het is wel noodzakelijk dat er op korte termijn stevige maatregelen worden genomen. De aangekondigde verhoging van de BBO is er daar een van. De oplossing moet overigens niet alleen worden gezocht in het verhogen van de inkomsten, het is ook nodig de uitgaven te verlagen. We hebben er op aangedrongen nog eens heel kritisch naar de uitgaven te kijken.”

 Dan heb je het al snel over het verkleinen van het overheidsapparaat dus het ontslag van ambtenaren.

,,De personeelsuitgaven moeten zeker omlaag. Daar is door ons al jaren op gewezen. Curaçao geeft 7,5 procent van zijn nationaal inkomen uit aan personeel, Aruba 10 procent. Het zal niet van de ene dag op de andere gaan, maar met minder kan dus wel. De wijze waarop is aan Aruba. Ik zou graag bevorderen c.q. aanmoedigen dat we daar heldere afspraken over maken.”

Wat Aruba echt helpt is als het net als Curaçao en Sint Maarten via Nederland goedkoop zou kunnen lenen.

,,In de Rijkswet financieel toezicht is het lenen via Nederland gekoppeld aan het hebben van een sluitende begroting. Met Aruba is in 2015 een soortgelijke afspraak gemaakt. Daarom is het zo belangrijk een begrotingsoverschot te hebben.”

 Maar nu draagt Aruba onnodig veel rente naar toch al rijke financiële instellingen.

,,Ik geef toe dat het een boeiende discussie is, maar dat is iets tussen Aruba en BZK. Wij gaan er niet over.”

Dus er is bij het Cft geen advies in de maak om lenen via Nederland mogelijk te maken?

,,Volgens mij hebben de regering van Aruba en de staatssecretaris op dit punt geen advies nodig. Aruba moet de komende tijd heel veel lenen dus daarover zullen afspraken gemaakt gaan worden. Laten we dat afwachten. Ik wil er wel op wijzen dat de rente die Aruba betaalt sinds de invoering van het financieel toezicht al lager is dan ervoor.”

 Toch nog even over de ambities van het kabinet Wever-Croes. Dat streeft er naar in 2021 voor het eerst een begrotingsoverschot te hebben. U vindt dat te laat.

,,Het is voor de geloofwaardigheid van de overheidsfinanciën belangrijk dat zo snel mogelijk wordt begonnen met het verlagen van de staatsschuld. Je moet een volgende crisis voor zijn.”

‘De bestuurscultuur op Bonaire behoeft echt verbetering’

Over naar Bonaire. Het eiland heeft een sluitende begroting, maar bij het financieel beheer plaatst het Cft met regelmaat kritische kanttekeningen.

,,Dat klopt. Eigenlijk is het zo dat Bonaire de afspraken niet nakomt. De bestuurscultuur behoeft echt verbetering. Dat is ook de staatssecretaris opgevallen. Dat is niet onbelangrijk want in het regeerakkoord is veel aandacht voor de BES-eilanden. Er zijn middelen vrijgemaakt voor projecten die bijdragen aan de welvaart van de mensen. Het is heel verstandig dat de staatssecretaris eerst goede plannen wil zien en dan pas de middelen beschikbaar stelt. Intussen gaan wij met het Bestuurscollege het dispuut aan over het financieel beheer. Op Saba gaat het goed dus het kan wel. ”

 Het lijkt er op dat Bonaire er ongestraft mee weg komt om adviezen van het Cft in de wind te slaan.

,,Onze rol op de BES-eilanden is een andere dan die in de landen waar wij de bevoegdheid hebben adviezen te geven. Bij de BES zijn wij adviseur van de staatssecretaris van Binnenlandse Zaken. Men moet zich op Bonaire realiseren dat bij het toekennen van extra middelen – bijvoorbeeld voor de verbetering van de infrastructuur – wordt meegewogen in hoeverre men zich aan de afspraken houdt.”

Door een onafhankelijk bureau is vastgesteld dat de vrije uitkering te laag is om het eilandbestuur in staat te stellen zijn taken naar behoren uit te voeren.

,,Er moet iets gebeuren met de vrije uitkering, maar het is te makkelijk het alleen daarover te hebben. Bonaire kan zelf lokale belasting beter innen. Ik vind de aanpak van de staatssecretaris buitengewoon verstandig door een koppeling te maken tussen middelen en concrete plannen. Dat is in het belang van de mensen want de begroting van Bonaire mag dan wel een klein plusje hebben, het gaat er om wat je binnen de begroting met de financiële ruimte doet.”

 Hoe staat Sint Maarten er voor?

,,Sint Maarten was stappen aan het zetten. in 2016 was er een begrotingsoverschot en de begroting voor 2018 was op tijd ingediend. Door de orkaan heeft die geen realiteitswaarde meer. 2017 zal een behoorlijk tekort te zien geven van meer dan honderd miljoen gulden zijn. Er moet zo snel mogelijk een vastgestelde begroting komen en de verantwoording moet op orde. Belangrijk is verder dat er heel snel meters gemaakt worden met het wederopbouwfonds. De wederopbouw is een gangmaker voor de economie. Pas als die weer gaat draaien kan het tekort slinken.”

Ik hoor bestuurders op de eilanden wel eens verzuchten dat het Cft uit kille rekenmeesters bestaat die geen oog hebben voor de impact van hun adviezen.

,,Ik constateer dat we het in dit gesprek uitvoerig hebben gehad over economische ontwikkeling. Het gaat ons niet om snoeien, maar om perspectief creëren. Houdbare overheidsfinanciën zijn in het belang van de bevolking. En dat bestuurders ons soms lastig vinden? Ik zou me juist ongerust maken als ze ons niet lastig vinden.”

 Tot slot: Als het Cft niet heeft zitten slapen, is het dan een tandeloze tijger?

,,Ik herken mij niet in dat beeld. Wij kunnen de vinger op de zere plek leggen, maar het zijn – binnen het kader van het Koninkrijk – wel autonome landen. Wij zijn toezichthouder. Ze zullen zelf keuzes moeten maken en stappen zetten. De wet biedt ons wel aanknopingspunten onze suggesties met nog meer pregnantie naar voren te brengen. Dat gaan we zeker doen.”